مقدمه
ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای دارنده ذخایر هیدروکربوری در جهان، دارای میدان‌های نفتی متعدد و پراکنده در سراسر جنوب و غرب خود است. هر کدام از این میدان‌ها با ویژگی‌های زمین‌شناسی، ساختاری و ظرفیت تولید متفاوت، بخشی از سبد انرژی کشور را تشکیل می‌دهند. در میان این ذخایر ارزشمند، میدان نفتی پایدار غرب از جمله میدان‌های مهم استان ایلام محسوب می‌شود که طی سال‌های اخیر نقش قابل‌توجهی در تولید نفت کشور ایفا کرده است.
میدان پایدار غرب به دلیل موقعیت جغرافیایی، نفت باکیفیت، ظرفیت تولید قابل‌توجه و امکان توسعه، اهمیت زیادی برای صنعت نفت ایران دارد. این میدان در مجاورت چند میدان مهم دیگر همچون پایدار شرق و دهلران قرار دارد و بخشی از کمربند نفت‌خیز زاگرس محسوب می‌شود.
در این مقاله تلاش شده است با رویکردی جامع و تخصصی، تاریخچه، ویژگی‌های مخزنی، ظرفیت تولید، روش‌های بهره‌برداری، چالش‌ها، اهمیت اقتصادی و آینده توسعه‌ای این میدان بررسی شود.
۱. موقعیت جغرافیایی میدان پایدار غرب
میدان نفتی پایدار غرب در استان ایلام و در نزدیکی مرز ایران و عراق واقع شده است. این میدان بخشی از ساختارهای نفتی منطقه دهلران به شمار می‌رود؛ منطقه‌ای که چندین مخزن و میدان نفتی فعال و مهم در آن قرار دارند. نزدیکی این میدان به منابع نفتی دیگر، دسترسی به خطوط انتقال، و وجود زیرساخت‌های بهره‌برداری در منطقه، آن را به یکی از نقاط مهم تولید نفت غرب کشور تبدیل کرده است.
از نظر جغرافیایی، این میدان در فاصله نسبتاً کوتاهی از شهرهای مهران و دهلران قرار دارد و محورهای مواصلاتی مناسبی بین آن و تأسیسات صنعتی استان وجود دارد. این موقعیت جغرافیایی باعث کاهش هزینه‌های انتقال و بهره‌برداری و افزایش بهره‌وری پروژه‌ها می‌شود.
۲. تاریخچه اکتشاف و توسعه
میدان پایدار غرب در دهه‌های اخیر، با توسعه عملیات لرزه‌نگاری، نقشه‌برداری دقیقی از زیرزمین و شناسایی ساختارهای هدف به‌عنوان یک میدان مستقل نفتی شناخته شد. پس از حفاری چاه‌های اکتشافی و اثبات اقتصادی بودن برداشت از آن، عملیات توسعه‌ای آغاز گردید.
از زمان کشف تا امروز، شرکت‌های مختلف داخلی در فرآیند توسعه و تولید از این میدان مشارکت داشته‌اند و توانسته‌اند در مدت نسبتاً کوتاهی ظرفیت قابل‌توجهی از تولید را تثبیت کنند. اجرای طرح‌های توسعه، احداث واحدهای بهره‌برداری، خطوط لوله و چاه‌های جدید، میدان پایدار غرب را به یکی از منابع مهم تولید نفت غرب کشور تبدیل کرده است.
۳. ویژگی‌های زمین‌شناسی و ساختار مخزنی
میدان پایدار غرب از نظر زمین‌شناسی در کمربند چین‌خورده زاگرس قرار دارد؛ جایی که بسیاری از مخازن غنی نفت و گاز ایران شکل گرفته‌اند. این میدان عمدتاً در مخزن بنگستان و لایه سروک دارای ذخایر قابل برداشت است.
ویژگی‌های شاخص زمین‌شناسی این میدان عبارت‌اند از:
۳.۱. کیفیت مناسب سنگ مخزن
تخلخل و تراوایی خوب در لایه‌های مخزنی باعث شده تولید از این میدان اقتصادی و پایدار باشد.
۳.۲. نفت با API مناسب
نفت تولیدی از این میدان عمدتاً سبک تا متوسط بوده و به‌راحتی قابلیت فرآورش دارد.
۳.۳. فشار طبیعی مناسب مخزن
به‌ویژه در سال‌های اولیه، فشار طبیعی مخزن امکان تولید طبیعی و بدون نیاز به روش‌های پیچیده ازدیاد برداشت را فراهم کرده است.
۳.۴. ساختار مخزنی منسجم و گستردگی مناسب
این ویژگی‌ها تولید پایدار و امکان توسعه میدان را تسهیل کرده‌اند.
۴. ظرفیت تولید و نقش میدان در سبد انرژی کشور
پایدار غرب از جمله میدان‌هایی است که طی چند سال اخیر توانسته ظرفیت مناسبی از تولید نفت را در غرب کشور فراهم کند. میزان تولید این میدان بسته به تعداد چاه‌ها، نوع تجهیزات، پروژه‌های تعمیراتی و سیاست‌های تولید ملی، متغیر است.
نقش پایدار غرب از چند جهت اهمیت دارد:
-
تأمین بخشی از نفت مورد نیاز پالایشگاه‌های غرب و جنوب کشور
-
تکمیل سبد تولید میدان‌های منطقه دهلران
-
کم‌هزینه بودن تولید در مقایسه با برخی میدان‌های مشابه
-
امکان افزایش ظرفیت تولید در آینده با توسعه بخش‌های دیگر مخزن
هرچند ظرفیت تولید این میدان به اندازه میدان‌های غول‌پیکر جنوب نیست، اما در مجموع سهم قابل‌توجهی از تولید منطقه‌ای را تشکیل می‌دهد.
۵. فناوری‌ها و روش‌های بهره‌برداری
در میدان پایدار غرب، مجموعه‌ای از فناوری‌ها و روش‌های استاندارد صنعت نفت برای تولید و بهره‌برداری مورد استفاده قرار گرفته است. برخی از این روش‌ها عبارت‌اند از:
۵.1. تولید طبیعی
فشار مخزن در مراحل اولیه به اندازه‌ای مناسب بوده که بخش قابل‌توجهی از تولید بدون استفاده از پمپ و تجهیزات کمکی انجام شده است.
۵.2. استفاده از ESP و PCP
با گذشت زمان و کاهش فشار مخزن، برای افزایش تولید از پمپ‌های شناور برقی (ESP) و پمپ‌های مارپیچی (PCP) استفاده شده است.
۵.3. تزریق گاز یا آب (مطالعات EOR / IOR)
مطالعاتی در مورد روش‌های ازدیاد برداشت به‌ویژه تزریق گاز به‌منظور حفظ فشار مخزن انجام شده و برخی طرح‌ها در مراحل مطالعه یا اجرای محدود هستند.
۵.4. بهبود تجهیزات سطح‌الارضی
برای افزایش بهره‌وری، تأسیسات فرآورش، خطوط لوله و واحدهای بهره‌برداری طی سال‌های اخیر توسعه یافته‌اند.
۶. چالش‌ها و مشکلات موجود در بهره‌برداری
مانند بسیاری از میدان‌های نفتی فعال، پایدار غرب نیز با چالش‌هایی مواجه است. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
۶.۱. افت فشار مخزن
با افزایش تولید و گذشت زمان، فشار طبیعی مخزن کاهش می‌یابد و نیاز به روش‌های نگهداشت فشار دارد.
۶.۲. مشکلات مکانیکی در چاه‌ها
رسوب آسفالتین، نمک‌زدگی و ورود ماسه می‌تواند باعث کاهش تولید یا توقف چاه‌ها شود.
۶.۳. محدودیت‌های محیطی و اقلیمی
شرایط آب‌وهوایی منطقه و الزامات زیست‌محیطی مدیریت بهره‌برداری را پیچیده‌تر می‌کند.
۶.۴. نیاز به نوسازی بخشی از تجهیزات
برخی تجهیزات قدیمی نیازمند تعمیرات اساسی یا جایگزینی هستند.
۷. اهمیت اقتصادی و راهبردی میدان پایدار غرب
چند عامل باعث شده پایدار غرب برای صنعت نفت کشور اهمیت ویژه‌ای داشته باشد:
۷.۱. هزینه تولید اقتصادی
به دلیل ویژگی‌های مناسب مخزن، هزینه تولید هر بشکه نفت در این میدان نسبتاً پایین است.
۷.۲. موقعیت جغرافیایی مطلوب
نزدیکی میدان به خطوط انتقال و تأسیسات فرآورش باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها و زمان می‌شود.
۷.۳. نفت باکیفیت
نفت سبک این میدان برای پالایشگاه‌های داخلی مناسب و همچنین برای صادرات ارزشمند است.
۷.۴. نقش در توسعه غرب کشور
این میدان علاوه بر ارزش اقتصادی، نقش مهمی در اشتغال‌زایی و توسعه منطقه داشته است.
۸. اثرات میدان بر توسعه منطقه‌ای
فعالیت‌های نفتی در میدان پایدار غرب تأثیرات مهمی بر استان ایلام و مناطق اطراف داشته است:
-
ایجاد فرصت‌های شغلی مستقیم و غیرمستقیم
-
توسعه زیرساخت‌هایی مانند راه‌ها، برق، آب و ارتباطات
-
افزایش رونق اقتصادی شهرها و روستاهای اطراف
-
ارتقای سطح امکانات و خدمات عمومی
این موضوع باعث شده میدان پایدار غرب نه تنها از نظر ملی، بلکه در سطح استان نیز نقش مهمی داشته باشد.
۹. آینده و چشم‌انداز توسعه میدان
چشم‌انداز میدان پایدار غرب روشن و توسعه‌پذیر است. بر اساس ظرفیت مخزنی، موقعیت جغرافیایی و زیرساخت‌های موجود، برنامه‌های متعددی برای آینده این میدان طراحی شده که شامل موارد زیر است:
-
حفر چاه‌های جدید تولیدی و اکتشافی
-
افزایش توان پمپ‌ها و تجهیزات سرچاهی
-
استفاده از فناوری‌های نوین ازدیاد برداشت
-
بازسازی و نوسازی تأسیسات سطح‌الارضی
-
کاهش انتشار آلاینده‌ها و ارتقای استانداردهای زیست‌محیطی
-
افزایش توان فرآورش و انتقال نفت تولیدی
با اجرای این برنامه‌ها، میدان می‌تواند برای سال‌ها به‌عنوان یکی از منابع پایدار تولید نفت کشور باقی بماند.
جمع‌بندی
میدان نفتی پایدار غرب یکی از میدان‌های مهم و تأثیرگذار در صنعت نفت ایران است که با برخورداری از مخازن غنی، نفت باکیفیت، موقعیت جغرافیایی مطلوب و ظرفیت توسعه، نقش قابل‌توجهی در تأمین انرژی کشور دارد.
اگرچه چالش‌هایی مانند افت فشار مخزن، مشکلات مکانیکی چاه‌ها و نیاز به نوسازی تجهیزات وجود دارد، اما با مدیریت دقیق و به‌کارگیری فناوری‌های روز، آینده این میدان روشن و توسعه‌پذیر است.
در سطح ملی، این میدان بخشی از پازل بزرگ تأمین انرژی و درآمد نفتی کشور است و در سطح منطقه‌ای، موتور محرک توسعه اقتصادی، اشتغال و زیرساختی استان ایلام محسوب می‌شود.
تداوم توسعه این میدان و میدان‌های مشابه، تضمینی برای پایداری صنعت نفت ایران و ارتقای امنیت انرژی کشور خواهد بود.